Huw T. Edwards a Datganoli, 1945 – 1964

O dderbyn gwireb Ron Davies mai proses nid digwyddiad yw datganoli (‘devolution is a process, not an event’), yna adeg o arbrofi a thafoli opsiynau oedd y cyfnod o ddiwedd yr Ail Ryfel Byd hyd at sefydlu’r Swyddfa Gymreig yng Nghaerdydd, gydag Ysgrifennydd Gwladol yn ben arni, yn 1964. Nid oedd dim yn anochel yn y broses o ddatganoli yng Nghymru yn ystod y ganrif ddiwethaf, gan gynnwys y cyfnod dan sylw. Dywed un hanesydd bod datganoli wedi marw erbyn 1945,1 ond wedi hynny atgyfodwyd y cysyniad, ac yn ystod y blynyddoedd dilynol bu unigolion a charfanau yng Nghymru yn troedio llwybrau a fyddai, maes o law, yn arwain at fesurau pellgyrhaeddol o ddatganoli. Ar yr un pryd, ni ddylid anwybyddu’r gwrthwynebiad chwyrn a gafwyd i’r broses yng Nghymru ei hun a thu hwnt.

O safbwynt y broses, mae’r eirfa a’r derminoleg a ddefnyddiwyd wrth drafod datganoli yn ddadlennol a thra diddorol. I rai, roedd angen dangos cydnabyddiaeth (‘recognition’) o fodolaeth Cymru fel gwlad neu genedl; i eraill, roedd datganoli’n rhan o gryfhau peirianwaith llywodraethu (‘machinery of government’ oedd y term a ddefnyddiwyd) heb fod hynny’n ymwneud o gwbl â chenedlaetholdeb fel y cyfryw; i eraill eto, roedd cydraddoldeb â’r Alban (‘parity with Scotland’) yn nod ynddo’i hun. Defnyddiwyd yn ogystal y term ‘decentralization’, sydd yn gyfystyr yn y Gymraeg â ‘devolution’, ond fel arfer cyfeiriai hynny at drosglwyddo grym i gynghorau sir a bwrdeistref. Yn wir, gwnaed awgrymiadau cyson ynghylch yr angen i ad-drefnu llywodraeth leol.

£3.00

or to access all content on this site, join today

For £35 a year you can access all lectures and articles on this site, attend lectures and receive our yearly Transactions

join today

If you are an existing member, you can access this lecture by logging in

login